Με δυο λόγια, συμπερίληψη σημαίνει πως δεν αφήνουμε κανέναν απ΄ έξω, δεν αποκλείουμε κανέναν, δεν κάνουμε καμιά διάκριση με βάση τη φυλή, το φύλο, την εθνικότητα, την ηλικία, την αρτιμέλεια, τις ιδιομορφίες, τις μαθησιακές δυσκολίες και την οικονομική κατάσταση.

Η εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς (συμπεριληπτική εκπαίδευση) είναι αντικείμενο πολλών πρόσφατων εκπαιδευτικών ερευνών. Συνοψίζω τα βασικά ευρήματα:

• Η συμπερίληψη στην εκπαίδευση είναι μια διαδικασία αυτή καθαυτή και όχι το πέρας ή το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας και σε αυτή τη διαδρομή υπάρχουν πολλοί σταθμοί.
• Βασικό εμπόδιο για τη συμπερίληψη είναι η έλλειψη πεποίθησης ότι η ενιαία εκπαίδευση είναι όντως δυνατή και επιθυμητή.
• Η συμπερίληψη επιτυγχάνεται πρακτικά, και όχι μόνο θεωρητικά, μέσω εξατομικευμένων δράσεων για κάθε παιδί ή ομάδα παιδιών που έχουν ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Απαιτείται επομένως ειδική χρηματοδότηση.
• Η επίτευξη της συμπερίληψης απαιτεί πολλαπλές συνέργειες
• Τα αποτελέσματα της συμπερίληψης μπορεί να μην είναι άμεσα εμφανή είναι όμως πραγματικά.

Όσον αφορά στη συμπερίληψη στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, στη διεθνή βιβλιογραφία προτείνεται η συμπερίληψη να δίνει έμφαση στους φοιτητές υψηλού κινδύνου διακοπής των σπουδών τους. Ποιοί όμως φοιτητές εμφανίζουν υψηλό κίνδυνο διακοπής των σπουδών τους;

Η έρευνα των Φουτζοπούλου, Μαυροειδή (2020) έχει αναδείξει ότι όσοι έχουν βιώσει αποτυχία στις σπουδές έχουν μεγάλο μέσο δείκτη αναβλητικότητας και όσοι έχουν σκεφτεί να εγκαταλείψουν τις σπουδές τους έχουν μικρό μέσο δείκτη ικανοποίησης από τις σπουδές τους. Άρα στην προώθηση της συμπερίληψης πρέπει να εξετάζονται αυτοί οι δύο παράγοντες: δηλαδή η υψηλή αναβλητικότητα και ο χαμηλός δείκτης ικανοποίησης από τις σπουδές.

Α. Αναβλητικότητα: Η ίδια έρευνα (Φουτζοπούλου, Μαυροειδής, 2020) έδειξε ότι η ακαδημαϊκή αναβλητικότητα δεν είναι είναι ένα αμετάβλητο χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του φοιτητή, όπως επί μακρόν θεωρούνταν, αλλά μια δυναμική συμπεριφορά η οποία μεταβάλλεται με το χρόνο σε συνάρτηση με τα καθήκοντα και το εκπαιδευτικό πλαίσιο. Υπάρχουν δύο διακριτές διαστάσεις της αναβλητικότητας α) η καθυστέρηση στην έναρξη και ολοκλήρωση καθημερινών δραστηριοτήτων (γενική αναβλητικότητα) και β) αναβολή ακαδημαϊκών δραστηριοτήτων (ακαδημαϊκή αναβλητικότητα). Η ακαδημαϊκή αναβλητικότητα φαίνεται ότι επηρεάζεται και από μη γνωστικούς παράγοντες, όπως οι συναισθηματικές ικανότητες και τα κίνητρα μάθησης (ακαδημαϊκή κινητοποίηση).

Τα αποτελέσματα της έρευνας ανέδειξαν αρνητική σχέση ανάμεσα σε όλες τις ικανότητες συναισθηματικής νοημοσύνης και στην ακαδημαϊκή αναβλητικότητα και επιπλέον αρνητική σχέση ανάμεσα στην αυτόνομη κινητοποίηση και στην ακαδημαϊκή αναβλητικότητα. Ειδικότερα, η κατανόηση των συναισθημάτων του εαυτού, η χρήση των συναισθημάτων για ενίσχυση της επίδοσης και η εσωτερική ρύθμιση προβλέπουν χαμηλότερα επίπεδα ακαδημαϊκής αναβλητικότητας. Επίσης υποστηρίζουν τις ευεργετικές επιδράσεις της συναισθηματικής νοημοσύνης και της αυτόνομης κινητοποίησης στην ακαδημαϊκή αναβλητικότητα και θα μπορούσαν να συμβάλουν στον τρόπο με τον οποίο τα πανεπιστημιακά τμήματα οργανώνουν το πρόγραμμα σπουδών τους, αλλά και στην ανάδειξη του αντικειμένου σπουδών από τους ίδιους τους πανεπιστημιακούς δασκάλους, ώστε να ενισχυθούν οι ακαδημαϊκές επιδόσεις των φοιτητών.

Β. Ικανοποίηση από τις σπουδές: με τον όρο αυτό εννοούμε το αίσθημα της ευχαρίστησης που λαμβάνει ο φοιτητής όταν καλύπτονται οι μαθησιακές του ανάγκες. Σχετίζεται με την αλληλεπίδραση του διδασκομένου με το Ίδρυμα, τις προσδοκίες του από το πρόγραμμα σπουδών, τις ευκρινείς οδηγίες καθώς και την αλληλεπίδραση με τους συμφοιτητές του.

Οι συσχετίσεις ανάμεσα σε αυτούς τους δύο παράγοντες, καθώς και με τα δημογραφικά στοιχεία (φύλο, ηλικία των σπουδαστών), καθώς και η έννοια της αυτονομίας σπουδών (παράγοντας που αναδείχθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας) καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τις διαδικασίες συμπερίληψης.

Προφανώς η συμπερίληψη στην ακαδημαϊκή ζωή και διαδικασία ομάδας φοιτητών με οικονομικές, κινητικές, αισθητηριακές και μαθησιακές δυσκολίες είναι σημαντική και αυτοί αποτέλεσαν το διακριτό target group ωφελουμένων της Δομής Στηρίζω.

Tι είναι η Δομή ΣΤΗΡΙΖΩ;

Στη βάση των παραπάνω παραδοχών σχεδιάστηκε ένα πλέγμα υπηρεσιών προς προπτυχιακούς φοιτητές Ευπαθών Κοινωνικά Ομάδων (ΕΚΟ) του ΔΙΠΑΕ με έδρα την Πανεπιστημιούπολη Σερρών που ονομάστηκε Δομή Στηρίζω. Απευθύνεται σε φοιτητές των τμημάτων των Σερρών, Κατερίνης και Κιλκίς. Βασικός στόχος της είναι η συμπερίληψη στην ακαδημαϊκή ζωή και διαδικασία φοιτητών με οικονομικές, κινητικές, αισθητηριακές και μαθησιακές δυσκολίες. Διαρθρώνεται σε δυο διακριτές υπο-μονάδες: το Γραφείο Επιδότησης Ενοικίου/Υποτροφίες Οικονομικής Ενίσχυσης και τη Μονάδα Προσβασιμότητας.

Αγωνιστήκαμε επί 3 χρόνια για την προσβασιμότητα και τη συμπερίληψη στην πράξη επιλέγοντας να σπάσουμε στερεότυπα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και να εξοικειώσουμε την εκπαιδευτική κοινότητα στο ότι οι διαχωρισμοί δεν είναι λύση.

Λίλα Θεοδωρίδου
Καθηγήτρια ΔιΠαΕ